Congres: het gezag van de rekenkamer

Gezag betekent gebruik van machtsmiddelen dat erkend of aanvaard wordt. Aan zuivere machtsuitoefening moet iets worden toegevoegd om er gezag van te maken: de erkenning van degene die de machtsuitoefening ondergaat. Een dergelijk gezag verwerven is in deze tijd van groot belang, maar bepaald niet eenvoudig. Een teken daarvan is dat de agressie tegen gezagsdragers behoorlijk is toegenomen. Het oude gezag was verbonden aan maatschappelijke positie. Dit is nu niet meer het geval: modern gezag is sterk afhankelijk van morele geloofwaardigheid. De druk op organisaties en vertegenwoordigers om moreel geloofwaardig handelen te demonstreren, is sterk toegenomen. Thijs Jansen zal deze ontwikkeling en de gevolgen daarvan toelichten

Karel Smouter (1983) is redacteur op de redactie Binnenland van NRC. Hij schrijft daar over onder meer maatschappelijk onbehagen en Geestelijk Leven. In 2022 verscheen zijn essay Blauw wit rood. De boerenopstand als spiegel voor Nederland bij De Bezige Bij. In zijn werk stuitte hij geregeld op het werk van Rekenkamers. Welke indrukken deed hij daarbij op? Als journalist heeft hij, net als bestuurders te maken, met afnemend vertrouwen. Wat zijn manieren om in deze tijd gezagvol te opereren?

Namens de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) zal raadslid en hoogleraar bestuurskunde Katrien Termeer een presentatie geven over het recente ROB-signalement Gezag herwinnen. In dit signalement concludeert de ROB dat de gezagswaardigheid van de overheid – de mate waarin de overheid zijn gezag waard is – op bepaalde terreinen onder druk staat. Ook komt de ROB in zijn signalement met een agenda voor herstel. Tijdens haar bijdrage zal Katrien Termeer ingaan op de vraag wat rekenkamers en rekenkamercommissies kunnen doen om in de gezagswaardigheid van de overheid te investeren.

Het NVRR DoeMee-onderzoek 2024 is al bekend! Het wordt toezicht en handhaving energiebesparingsplicht. Deelnemers aan deze deelsessie op het NVRR Jaarcongres worden in een klein uur meegenomen in de wereld van de energiebesparingsplicht. De rekenkamer Wassenaar, Voorschoten, Oegstgeest, Leidschendam-Voorburg geeft samen met het onderzoeksbureau Adromi een toelichting op het onderwerp. Daarnaast gaan ze in op het onderzoek dat zij gedaan hebben; ook al ging dit veel breder en dieper dan in het NVRR DoeMee-onderzoek mogelijk is.

De Zuidelijke Rekenkamer vindt dat het gezag van de Rekenkamer zich niet hoeft te beperken tot het gezag van de Rekenkamer zelf. Er kan ook onderzoek gedaan worden naar het gezag van het openbaar bestuur zelf. De Zuidelijke Rekenkamer heeft recent onderzoek uitgevoerd naar “gezagwaardig Limburgs bestuur”. Aanleiding waren integriteitskwesties in de afgelopen jaren. De Rekenkamer heeft een meta-evaluatie gedaan op door anderen uitgevoerd integriteitsonderzoek. De Rekenkamer heeft gereflecteerd vanuit de overtuiging dat integriteit en goed bestuur de noodzakelijke basis zijn waarop effectief, doelmatig en rechtmatig bestuur kan gedijen.

Inhoud van de workshop

• Vertegenwoordigers van de Zuidelijke Rekenkamer vertellen over de ervaringen van het uitgevoerde onderzoek. Daarnaast gaan ze graag het gesprek aan met de deelnemers over de volgende vragen en dilemma’s:
• Is onderzoek naar integriteit en goed bestuur wel of niet iets voor rekenkamers?
• Hebben rekenkamers een rol in het bevorderen van gezagwaardig openbaar bestuur?
• Als de rekenkamer gevraagd wordt onderzoek te doen naar integriteit en goed bestuur, waar moet de Rekenkamer zich dan op richten?
• Welke kansen en risico’s heeft het doen van rekenkameronderzoek naar integriteit en goed bestuur voor het eigen gezag?
• Kunnen rekenkamers gedrag en moreel-ethische aspecten onderzoeken naast onderzoek naar de naleving van vastgelegde wetten, regels en afspraken?

De gezagswaardigheid van de rekenkamer houdt onder meer in:

• Werk aan inhoudelijke expertise, ervaringsdeskundigheid en lange termijn.
• Voorbij de focus op efficiëntie en effectiviteit, herken en waardeer morele dimensies van overheidsoptreden.
• Vernieuwen en versterken verbinding bestuur en leefwereld van de burger.

In deze workshop verkennen we met u hoe gezagswaardig uw rekenkamer is. Begeleiding vanuit de Raad voor het Openbaar Bestuur wordt verzorgd door Mariet de Boer, Daan Musters en Michael Mekel

De Rekenkamercommisse Dordrecht koppelt het thema gezag aan ‘zichtbaarheid & actualiteit’. Zij hebben daar in de afgelopen jaren op verschillende manieren vorm aan gegeven. Door onder andere het organiseren van een symposium, een workshop kaderstellen, een quiz bij de introductie aan de nieuwe raad met trofee voor meest veelbelovend raadslid, door op social media actief te zijn en raadsleden te betrekken zowel voorafgaand aan een onderzoek als bij de onderzoeksresultaten.

Zij hebben de overtuiging dat ze meer gezag krijgen door zichtbaar te zijn (aanwezig) en vervolgens door onderzoeken te doen die bijdragen aan actuele thema’s en aansluiten op beleid wat in de maak is. Ze gaan daar graag over in gesprek met de aanwezigen tijdens de deelsessie.

De aanpak en werkwijze van de rekenkamer als instrument voor de ondersteuning van de volksvertegenwoordiging is ontwikkeld in een dualistisch systeem. Het waterschap wordt monistisch bestuurd. De leidende vraag in deze deelsessie is: in welke opzichten wijkt de waterschapscontext af van die van gemeenten en provincies, en wat zijn daarvan de gevolgen voor het rekenkamerwerk?

Het monistische stelsel in het waterschap leidt tot diverse concrete verschillen met het werken in een gemeente of provincie. Soms zijn die verschillen direct het gevolg van het bestuurlijk stelsel – denk bijvoorbeeld aan het feit dat het AB van een waterschap geen eigen griffie® heeft -, soms zijn het vooral culturele verschillen, zoals een minder op openbare controle en verantwoording ingestelde bestuurscultuur.

Die verschillen hebben concrete gevolgen voor de wijze waarop de rekenkamer haar werk doet. Zo betekent geen griffier dat je als rekenkamer anders dan in de gemeente geen natuurlijke bondgenoot en aanspreekpunt hebt voor het bedienen van de volksvertegenwoordiging. In deze sessie verkennen we de verschillen en mogelijkheden om daarmee om te gaan.

Het gezag van de rekenkamer wordt natuurlijk allereerst bepaald door goede rapporten over relevante onderwerpen. Klaartje Peters vraagt in haar bijdrage aandacht voor een minstens zo belangrijke factor, namelijk de missie die je als rekenkamer uitdraagt. Vanuit het perspectief van de wettelijke taak van de rekenkamer – de decentrale rekenkamers zijn 20 jaar geleden in het leven geroepen om de controlerende taak van de volksvertegenwoordiging te versterken – plaatst Klaartje hier kanttekeningen bij.